nanoGUNEko Nanobiomekanika taldea, Raúl Pérez-Jimenez buru dela, proteinen eboluzioa ikertzen ari da biziaren jatorritik; baita indar mekanikoek horiengan duten efektua eta horrek guztiak zenbait gaixotasunetan duen eragina ere.

Artilezko haril baten muturretik tira eginez gero, haril hori hedatu egiten da; tira egiten jarraituz gero, haria tenkatzen denean, apurtu egiten da. Artilea tenkatzea eta haustea indar mekaniko baten ondorio da. Antzeko zerbait gertatzen da, une oro, inguratzen gaituen ororekin eta gure osagai den guztiarekin. Lurrak berak zein organismoko nanoelementu txikienak indar mekanikoen eraginez “funtzionatzen” dute, hein batean behintzat. Dena den, oso gutxi ikertu da indar horiek oinarrizko prozesu biologikoetan duten eraginaz.

“Oso ohikoa da indar mekanikoak jasaten dituzten proteinak zenbait gaixotasunekin lotura izatea, baina, paradoxa badirudi ere, ez dakigu askorik horri buruz. Batetik, orain arte ez  zegoelako horiek ikertzeko teknikarik, eta, bestetik, tradizioz, proteinak maila zelularrean eta saiakuntza gutxi-asko zehaztuetan ikertu direlako, osagai mekanikoa kontuan izan gabe”, azaldu du Raúl Pérez-Jiménez nanoGUNEko Nanobiomekanika taldeko buruak. “Asmoa da indar mekanikoek proteinetan duten eragina neurtzea eta, batez ere, kontrolatzea, hainbat patologiatan baliatzeko erabil daitekeen ezagutza berria sortzeko”, dio Pérez-Jimenezek.

Arbasoen arrastoak

Pérez-Jiménezek nanoGUNEn ezarri duen ikerketa-lerroetako bat proteinen eboluzioaren ikerketan oinarritzen da, biziaren jatorritik gaur egun arte. Zientzia-arlo berri bat da, eta kimikari granadarrak hasiera-hasieratik lan egin du arlo horretan. Pérez-Jiménez izan zen, hain zuzen ere, laborategian duela 4.000 milioi urte baino gehiagoko proteinak berpiztu zituen taldeko zientzialarietako bat. Ikerketa hori Nature Structural & Molecular Biology aldizkari entzutetsuan argitaratu zen 2011n, eta gaur egun, oraindik ere, fruituak ematen ari da, Structure aldizkarian abuztuan argitaratu berri den artikulu batean argi geratzen denez. Denboran zehar egindako bidaia bat da, teknika bioinformatikoei esker egindakoa. Proteina modernoen sekuentzietatik abiatuta, erlazio filogenetikoak —ahaidetasuna— eraikitzen dituzte zientzialariek, eta, horietatik, arbasoen sekuentziak ondorioztatzen dituzte. Arbasoproteina horiek proteinen egituraren eboluzioari buruzko informazio baliotsua ematen dute. Gainera, beren ondorengo modernoak hobeto ulertzen lagundu dezaketen ezaugarri bereziak dituzte. Biomekanikaren eta arbaso-proteinen berpiztearen konbinazioak aukera ematen du medikuntzan zein bioteknologian erabilgarriak izan daitezkeen proteina berriak sortzeko.

Mekanofarmakologiaren erronka

Ikertzaileek berpiztutako proteinak tiorredoxinak izan ziren, antioxidatzaile gisa jokatzen duten entzima batzuk, bizidun guztietan daudenak. Pérez-Jiménezek ondo ezagutzen du entzima hori, eta, horrexegatik, haritik tiraka jarraitzeko erronka ezarri dio bere buruari. Tiorredoxinak hainbat gaixotasunekin zerikusia du, hantura arruntekin zein hiesarekin, eta horrek egiten du, hain zuzen, interesgarri. Tiorredoxinaren zein osasunerako garrantzitsuak diren beste proteina askoren funtzioa asaldatu egiten da indar mekanikoen eraginez. Premisa horri jarraituz, Pérez-Jiménez doktorea proteina horiek guztiak ikertzeko lerro berri bat abiarazten ari da. Ikerketa-lerro berri horren helburua da indar mekanikoen eragina kontrolatzea molekula mekanoaktiboen bidez; arlo horri mekanofarmakologia deritzo. 

Arlo horretan ikertzeko tresnarik aurreratuenak dituzte: azken belaunaldiko indar atomikoen bi mikroskopio, mota horretako bakarrak, orain arte estatuan ez zeudenak. Mikroskopio horiek aukera ematen dute oso indar txikiak, pikonewton-mailakoak, proteinetan aplikatzeko. “Proteinak aminoazido-kate lineal batez osatutako molekulak dira, eta tolestuta egon ohi dira, malguki edo artilezko haril baten antzera. Guk katearen mutur bat gainazal batean kokatzen dugu, eta beste muturra, berriz, mikroskopioan dagoen punta bati lotu. Ondoren, nahi dugun indarra aplikatzen dugu, eta proteinatik tiratzen dugu. Prozesu horrek informazio orain dela gutxi arte eskuraezina eta oso baliagarria izan daitekeena ematen digu”, azaldu du Pérez-Jiménezek.

Gaur egun, medikuntza geroz eta “nano”agoa da, eta soluziorik berritzaileenak nanoeskalan mbilatzen eta aurkitzen dira. “Gaixotasunek ehunei, zelulei eta, azkenik,molekulei eragiten diete —dio nanoGUNEko ikertzaile berriak—, eta gure helburua da indar mekanikoak maila molekularrean ikertzen hastea, botika berriak garatzen lagundu dezaketen prozesu berriak aurkitzeko”. “Optimista naiz, baita errealista ere, eta badakit horrek guztiak zer ahalegin eskatzen duen. Helburua da, hamar urteren buruan, zenbait patologiatan aplikazio zuzen bat izango duten teknika berriak garatzea nanoGUNEn. Teknika horiek indar mekanikoetan oinarrituak egongo dira”, bukatu du Pérez-Jiménezek.

Bekak 3.000€koak dira proiektuak irauten duen epe osorako eta ezin dira helburu berbera duten beste laguntzekin bateragarriak. Interesa duten ikasleek aipatutako master titulazioetan izen emanda eta onartuak egon beharko dute laguntzak jasotzeko. Hautagaiek, esteka hau jarraituz proiektuaren eta bekak eskatzeko prozesuaren inguruko informazio guztia topatuko dute.

Bekez gain, beste titulazio ofizialetako master ikasleek ere nanoGUNEko ikerketa taldeen baitan master tesia egiteko aukera dute.

Espainiako Biofisika Elkarteko Enrique Pérez Payá sariak aintzat hartzen ditu Espainian Biofisikaren eremuan jarduten duten 40 urtetik beherako zientzialarien ikerketa-lanak. Sariketa BCN Peptides eta Prima-Derm enpresek babesten dute, 1.500 €-ko sariarekin, eta Biofisikaren arlo guztietan egiten diren ekarpenak hartzen dira kontuan.

Sariak betebehar bat jartzen dio ikertzaileari: hitzaldi bat ematea 5th International Iberian Biophysics Congress biltzarrean (ekainaren 15-17an, Oporton). Espainiako Biofisika Elkarteko lehendakariak aurkeztuko du Raul Perez-Jimenez, eta hitzaldiaren amaieran emango diote oroitzapen-plaka bat eta saria.

Erregai fosilak munduko energiaren % 80a baino gehiago dira. 1970eko eta ondoren 90ko hamarkadako energia-krisien geroztik, berotegi-efektuari buruzko ardurak azaltzen hasi zirenean, energia-iturri berriak aurkitzeko nahia etengabea izan da. Hidrogenoa ohiko hautagaia da. Izan ere, hidrogenoaren errekuntza-prozesuak ura soilik sortzen du. Bioteknologiak hidrogeno hori energia garbia ekoizteko energia-iturri gisa erabiltzeko aukera paregabea eskaintzen du. Aukeretako bat hidrogenasa entzimak erabiltzea da. Entzima horiek ekosistema anaerobikoetan bizi diren hainbat mikroorganismotan aurkitzen dira, hala nola, zoruan bizi diren zenbait bakterioetan eta animalien heste-traktuetan edota alga zelulabakarretan.

Hidrogenasek protoien konbertsioa katalizatzen dute hidrogeno molekuletan (H2). Errekuntza-prozesu horrek energia askatzen du eta energia hori, esaterako, erregai-piletan erabil liteke, eta horrenbestez, baita gailu bioteknologikoetan erabili ere. Erreakzio hori katalizatzen duen gune aktiboak ioi metalikoak (burdina edo burdina eta nikela, biak) ditu. Burdina soilik duten gune aktiboak dituzten hidrogenasak dira hidrogeno molekulak ekoizteko aproposenak. Gune aktiboa —H-cluster deritzona— oso konplexua da eta proteina handi baten nukleoaren barrualdean ezkutatzen da. Aplikazio bioteknologikoetan hidrogenasak erabiltzeko arazo handienetako bat da bioerreaktore baten baldintza aerobikoetan jartzen direnean (oxigeno presio arruntetan), oxigeno molekularrak gune aktiboa degradatzen duela. Horrenbestez, H-clusterraren degradazio-prozesuaren mekanismoa ezagutzea eta ulertzea ezinbestekoa da hidrogenoan oinarritutako erregai-pila bat diseinatzeko garaian. Orain arteko ikerketak, ordea, ez dira erabakigarriak izan.

Arazo hori konpontzeko, nazioarteko ikertzaile-talde batek esperimentuak, simulazio molekularrak eta kalkulu teorikoak uztartu ditu. Metodo elektrokimikoak erabilita, ikertzaileek zehatz-mehatz neurtu dituzte entzimen degradazioan parte hartzen duten errreakzio kimikoen faseak. Halaber, fase horiek zenbait parametro esperimentaletan duten eragina neurtu dute, hala nola elektrodoaren potentzialean, pH-an, H2O/D2O trukean eta zenbait aminoazidoen mutazioan. Emaitzek kalkulu teorikoen iragarpenak baieztatu dituzte. Batetik, David de Sancho nanoGUNEko Ikerbasque ikertzaileak egindako dinamika molekularraren simulazioek oxigeno molekulak proteinaren gune aktibora iristeko jarraitzen dituen tunelak aztertu ditu. Urrats hori ezinbestekoa da degradazio-prozesuaren eta tunel horietako sarbideetan gerta litezkeen blokeo-egoera posibleak atzemateko. Bestetik, dentsitatearen funtzionalaren teoria erabili dute erreakzio-produktuak argitzeko eta erreakzioaren fase bakoitzeko abiadura-konstanteak neurtzeko.

Abuztuaren 22an Nature Chemistry aldizkarian argitaratutako ikerketa honek aukera eman du makromolekula biologiko horietan gertatzen diren erreakzio konplexuak karakterizatzeko. Horretarako, berrikuntza moduan, metodo konputazionalak eta esperimentalak uztartu dituzte. “Oraindik, industria-aplikazioetan erronka handiak badaude ere, ikerketa honek bide berriak irekitzen ditu sistema bizidunen entzimak eraginkortasunez erabiltzeko energia garbiaren ekoizpen-prozesuan”, dio De Sanchok.f

_{Gas molekula hidrogenasaren gune aktibora nola hedatzen den erakusten duen irudikapena.}

NanoGUNEko Nanobiomekanika taldeko Ikerbasque ikertzaile Raúl Pérez-Jiménezek zuzendutako ikerketa batean, gaur egungo animalien titina proteinaren sekuentzia genetikoetatik abiatuz, tetrapodoen (alegia, lau hankako animalia guztien: ugaztunen, sauropsidoen, narrastien eta anfibioen) zuhaitz filogenetikoa eraiki dute, bai eta animalia-talde horien arbaso komunetan proteina horrek izango lukeen sekuentzia genetikoa ere. Sekuentzia genetiko horiek lortu eta gero, antzinako proteinen parte bat sintetizatu dute, eta haien propietate mekaniko eta kimikoak aztertu. Horri esker, proteinaren propietateen eta animalien tamainaren arteko erlazioa aurkitu ahal izan dute, eta garai bakoitzeko fosil-erregistroan berretsi. Nature Structural & Molecular Biology aldizkari zientifikoak nanoGUNEk eta CNICek elkarlanean egindako ikerketa horren emaitzak argitaratu berri ditu.

Ikerketan, hogeita hamar animalia baino gehiago hautatu zituzten, hainbat talde taxonomiko eta tamainatakoak. “Lehendik lortua zegoen animalia askoren genoma osoa; beraz, lehenik, zuhaitz filogenetiko bat eraiki genuen, hogeita hamar bat tetrapodoren titinen sekuentziekin. Zuhaitz horrekin kalkulatu ahal izan genuen zein liratekeen sekuentzia probableenak honako animalia hauen talde taxonomikoen lau arbaso komunen titina proteinentzat: duela 100 milioi urte inguruko ugaztun karendunak eta duela 170-180 milioi urteko ugaztun guztiak, ; sauropsidoen arbaso komuna, hots, hegazti, narrasti eta orobat dinosauroen arbaso komuna litzakeena eta duela 280 milioi urte inguru bizi izan zena; eta haien guztien arbaso komuna, hots, tetrapodoen arbaso komuna litzakeena eta duela 350 milioi urte inguru bizi izan zena”, zehaztu du Pérez-Jiménezek.

Sekuentziak lortutakoan, proteinen zati elastikoena sintetizatu zuten laborategian, eta nanoGUNEn daukaten indar atomikoko mikroskopio batekin, proteina bakoitzaren erresistentzia mekanikoa neurtu ahal izan zuten. Gailu horren bidez, "proteina bat hartu eta luzatu egiten da, alegia, proteina mekanikoki hedatzen da indarra erabiliz; horixe da titinari muskuluan gertatzen zaiona", azaldu du ikertzaileak. Hala, ikertu nahi zituzten titina guztien erresistentzia edo egonkortasuna alderatu ahal izan zuten. "Konturatu ginen proteinen egonkortasun mekanokimikoa, neurri handi batean, titinak dituen disulfuro-zubien araberakoa zela, hau da, bi zisteina-aleren arteko sufre-sufre loturen araberakoa".

Ikertzaileek ikusi zutenez, "antzinako proteinak gaur egungo proteinak baino erresistenteagoak ziren, eta gaur egungoek baino disulfuro-zubi gehiago zituzten. Nolanahi ere, diferentzia hori ez zen hain handia txonta bezain animalia txikiekin alderatuta". Horrek pentsarazi zien litekeena zela lotura egotea titinaren propietate mekanokimikoen eta animalien tamainaren artean. “Nahiko korrelazio ona zegoela konturatu ginen: animalia handienen proteinak ez ziren hain egonkorrak, eta txikienenak, berriz, egonkorragoak ziren. Eta, hala, iragarri ahal izan genuen zer tamaina izan zuten antzinako animaliek".

Antzinako arbaso komunen tamaina deduzitu ondoren, fosil-erregistroekin eta gaiarekin lotutako bibliografia zientifikoarekin alderatu zuen Pérez-Jiménezen taldeak, eta “ikusi ahal izan genuen nahikoa bat zetozela: ugaztunen, hegaztien eta, oro har, tetrapodoen arbasoak oso txikiak ziren, 100 gramotik beherakoak. Baina, jakina, teknikek berek daukaten errore-marjina izan behar dugu kontuan. Litekeena da ez iruditzea harrigarria aurkikuntza hau, lehendik ere jakina baitzen hori; baina berrikuntza, hemen, hauxe da: ez dugu fosil bat erabili, eraiki dugun proteina batetik abiatu gara, informazio organiko hutsetik”, nabarmendu du ikertzaileak.

Pérez-Jiménezek dionez, “interesgarriena da proteinaren eboluzio mekanokimikoa ikusi dugula, hau da, eboluzioan zehar titina nola aldatu den; baita berreraikitzea nola lortu dugun ere”. Ikerketaren emaitzek ikertzen jarraitzeko aukera ematen dute. “Gustatuko litzaiguke, esate baterako, egiaztatzea ea tamainarekiko korrelazio hori animalia-talde guztietan betetzen den”, dio.

Asteartean, ekainak 19an, uda honetan CIC nanoGUNEn praktikak egingo dituzten ikasleei ongietorria eman diegu. Jose M. Pitarke, zentroko zuzendariak, nanoGUNEren ibildideari buruz emandako hitzaldian ikasleen proiektuak zuzenduko dituzten ikertzaileak ere egon ziren.

Ikasleak nanoGUNEko ikerketa talde desberdinetan arituko dira lanean, nanooptika, nanogailu eta nanomagnetismo taldeetan besteak beste. Bi hilabete hauetan proiektu bat egingo dute taldeko ikertzaile baten gidaritzapean.

Zenbaitek hilabete hasieran praktikak hasi zituzten eta taldeko lanean sartuta daude erabat. "Egia esan, bat-batean hasi ginen, lehen egunean bertan laborategira eraman ninduten", dio Amaia Ochandorena, UPV/EHUko Biokimika eta Biologia Molekularreko ikasleak.

Ikasle guztiek CIC nanoGUNE ezagutzen zuten aldez aurretik eta azpimarratu zuten "ikerketa-zentro garrantzitsu bat dela" eta "gai interesgarriekin lan egiten duela".

Ikasle hauentzat, eta gradu ikasleentzat oro har, nanoGUNEk zentroarekin harremana izateko aukera ematen die Gradu Amaierako Lana  edo Master Amaierako Lana eginez, azken honetarako urtero beka deialdi bat ere egiten duelarik.

SEAS Fabrikker norvegiar enpresak bozgorailuak fabrikatzen ditu, eta 90eko hamarkadan, magnesio burdinurtuz egindako kono bat erabiltzen zuen lehen bozgorailu-unitate komertziala garatu zuen, ezaugarri fisiko eta mekaniko egokiak baitzituen material horrek. Oraingoan, nanoGUNErekin lankidetzan, grafeno oxidoa erabili dute are gehiago hobetzeko konoen propietateak, konoak erresistenteagoak bihurtzen eta haien ezaugarri mekanikoak ere hobetzen baititu, “grafeno oxidoak magnesioa babesten laguntzen du, eta, hala, iraunkortasuna handitzen da”, azaldu du Raul Pérez-Jiménez nanoGUNEko Nanobiomekanika taldeko arduradunak.

Bai nanoGUNEk bai SEAS enpresak berritzeko duten grina dago lan honen azpian, “nanoGUNEren beraren interesetik sortu zen ideia, gure ikerketa-zentroan garatzen diren teknologiei eta materialei aplikazioak bilatzeko etengabeko ahaleginetik. Zenbait argitalpenetan adierazten zuten grafeno oxidoa erabili zela giro-kondizio gogorretan dauden metalen gainazaletan, eta bozgorailuetako konoetan erabiltzeko ideia izan genuen. SEASek interes handia adierazi zigun ideiaren hasiera-hasieratik”, dio Pérez-Jiménezek.

Hortxe jarri zen martxan SEASeko ingeniarien eta nanoGUNEko ikertzaileen arteko lankidetza, eta hainbat eta hainbat probaren ondoren, hortxe dago emaitza. “Merkatuan daude, dagoeneko, konoen gainazalean grafeno oxidoa daukaten goi-mailako lehenengo bozgorailuak. Material horrek iraunkorragoak bihurtzen ditu bozgorailuak, propietate mekanikoei kalterik eragin gabe edota propietateak hobeagotuz”, adierazi du. “Bozgorailuak in situ probatu dira, Donostian eta Singapurren, hezetasun handia dagoen tokietan, non ohikoa den halako ekipamenduetan korrosioa gertatzea, eta emaitzak oso positiboak izan dira”, baieztatu du nanoGUNEko ikertzaileak.

Programa horri esker, Fisikako, Kimikako, Biologiako eta Ingeniaritzako 3. eta 4. mailako unibertsitateko hamar ikasleri hilabete eta erdiko edo bi hilabeteko praktikaldia egiteko aukera emango die nanozientzian espezializatutako euskal zentroak. Unibertsitateko ikasleak nanoGUNEko ikertzaileekin batera arituko dira ikerketa-proiektuetan, hala nola elektroi/spin fenomenoak eta magnetismoa, nanoeskalako optika, nanoeskalako materialak eta nanobioingeniaritza arloetan.

Interesdunek otsailaren 16a baino lehen nanoGUNEren webgunean egin beharko dute Udako Praktika Programan parte hartzeko eskaera. NanoGUNEren webgunean (www.nanogune.eu) aurkitu dezakete ikasleek deialdiari buruzko informazio xehea.

Euskadiko ikerketa zientifikoa eta teknologikoa pertsonen zerbitzura jartzeko helburuarekin, Basque Research and Technology Alliance - BRTA aliantza osatzen duten zentro teknologikoak eta ikerketa kooperatiboko zentroak elkarlanean ari dira industria-ehunarekin, osasun-agintariekin eta administrazio publikoekin, COVID-19ak sortutako osasun-krisiaren inpaktua murriztera zuzendutako zenbait proiektutan.

BRTA aliantzaren koordinaziopean, osasun-arloan sortutako premiak hauteman dira, eta zentro teknologikoen arteko lankidetza indartu da, premia horiei erantzun eraginkorra emateko; sinergiak sortu dira, eta elkarlana sustatu da eragileen zientzia- eta ikerketa-jardueran.

Azken batean, aliantza osatzen duten ikerketa-zentroek euskal osasun-sistemaren zerbitzura hedatzen ari dira haien kapital zientifiko-teknologikoa, esperientzia eta ezagutza, pandemiak planteatu dituen erronkei eta premiei ahalik eta modu eraginkorrenean erantzuteko. Lan hori BRTA aliantzan bildutako zientzia eta teknologiako euskal ekosistemako laborategien lankidetzarekin eta enpresen ekarpenarekin garatzen ari da.

Rikardo Bueno BRTAko zuzendari nagusiaren iritziz, “hasiera-hasieratik, BRTAko zentroetako 3500 zientzialari eta teknologo inguruk beren ezagutza eta sormena gure gizartearen zerbitzura jartzeko borondatea erakutsi dute, COVID-19ri erantzuteko”.

Buenok ere azpimarratzen du, “ikerketa-zentroen eta zentro teknologikoen sendotasunari esker, osasun-ekipamenduak izateko, birusak detektatzeko analisi gehiago egin ahal izateko, lehen sektorearen jarduera ziurtatzeko eta eguneroko jarduerara bermeekin itzuli ahal izateko konponbideak” ematen ari direla.

“Ekarpen horietako asko modu koordinatuan garatu dira zentro eta beste eragile batzuen arteko lankidetzan, hala nola osasunaren euskal klusterreko eta beste industria edo zerbitzuetako enpresak, unibertsitatea eta osasun-sistema, Eusko Jaurlaritzaren eta SPRIren babesarekin”, dio Bueno BRTAko zuzendariak.

BRTAko zentroak bost jarduera-eremu handitan laguntzen ari dira, hala nola, 1) biozientzien arloan analisiak, birus-garraiobideak eta tratamenduak garatzeko; 2) arnasgailuak eta bestelako arnasketa-soluzioak; 3) Big Data eta adimen artifiziala; eta 4) instalazioak eta ekipoak lagatzea eta, azkenik, elikagaien segurtasuna.

Biozientziak analisien, garraiobide biralen eta tratamenduen garapenerako

Proba analitikoen alorrean, NEIKER zentro teknologikoak koronabirusaren presentzia atzemateko test azkar baten garapenean parte hartzen du. Proiektu horretan, erakundeak bere instalazioak eta gaitasun teknologikoak eskaini ditu, ordubete baino gutxiagoan emaitzak lor ditzakeen eta sentsibilitate eta espezifikotasun handia izan dezakeen atzemate-proba azkarra, erraza eta merkea garatzeko. NEIKER zentroak, halaber, garapen-prozesurako laguntza teknikoa eskainiko du Derioko 3. Euste Biologikorako (NCB-3) instalazioetan. NEIKERen laborategietako espezialistek eta Abereen Osasun Saileko espezialistek erantzun immunearen eta biologia molekularraren arloan duten esperientzia jarriko dute proiektuan, teknikaren errendimendua optimizatzeko.

BRTA aliantzako kide den erakunde hau, bestalde, denbora errealeko PCR bidezko probak abian jartzeko lan egiten ari da. Horretarako, Pasteur Institutuaren protokolo bat erabiltzen ari da. Irtenbide hori erabilgarria izan liteke kit komertzialak hornitzen ez badira.

Bestalde, TECNALIA zentro teknologikoa ere denbora errealeko PCR bidezko diagnostiko azkarreko proben garapenean lan egiten ari da. Horrez gain, erakundea laguntzen ari da saiakuntza klinikoko fasean dauden gaixotasuna prebenitzeko eta tratatzeko sendagaien fabrikazioan, garapenean eta kalitate-kontrolean.

CEIT zentro teknologikoa, TECNALIArekin batera eta CIC biomaGUNEren koordinaziopean, pazienteei hartzen zaizkien laginetarako garraiobide biralen prestaketan lan egiten ari da. Laborategian prestatutako antibiotikoen konbinazio batez osatuta daude sistema horiek, eta laginak ospitaleetatik analisi-laborategietara segurtasunez garraiatzeko balio dute.

Bizkaiko Parke Teknologikoan kokatzen den GAIKER zentro teknologikoa Kit ultrasentsible eta azkar bat garatzen ari da, SARS-CoV-2 birusa atzemateko PCR bidezko proben alternatiba gisa. Zentroa parte hartzen ari da, halaber, antigeno immunogeniko biralaren gainespresioaren bidez antigorputzak atzemateko bi teknologia erabilerrazen eta aplikaerrazen garapenean. Horretarako, CIC bioGUNE eta NEIKER zentroekin lankidetzan dihardu. InnovatekBi Krea enpresarekin ere elkarlanean ari da eraginkortasun eta iraupen handiko maskaren fabrikaziorako ehun eta formulazio berriak garatzen.

I+Gko proiektu horiekin batera, GAIKER aholkularitza ematen ari zaie enpresa pribatuei eta administrazio publikoei diagnostikorako teknologia mota desberdinak erabiltzeko behar diren irizpideei buruz; bestalde, nazioarteko merkatuan eskuragarri dauden COVID-19aren diagnostikorako kit komertzialak ebaluatzen ari da. GAIKERi kontsultatzen ari zaio maskaren biobateragarritasuneko saiakuntzei buruz eta saiakuntza antimikrobiologikoei buruz —maskara horien ziurtapenera eta osasun-homologaziora begira—, baita diagnostiko birologikora bideratutako laginak hartzeko osasun-tresneriaren eta isipuen fabrikazioan erabilitako material motei buruz ere.

Azkenik, GAIKEReko talde teknikoak eta ikertzaileak COVID-19aren laginetarako garraiobide biralen prestaketan eta dosifikazioan lagundu ahal izango du, eta gaixotasun horren diagnostikoa egiteko PCR analisiak egiten ere bai.

Era berean, CIC biomaGUNE Biomaterialen Ikerketa Kooperatiboko Zentroak, Donostiako Parke Teknologikoan egoitza duenak, Osakidetzaren eskura jarri ditu bere laborategiak eta 7 laguneko taldea, eta egunero COVID-19 laginen garraio biraleko 3.000 hodi baino gehiago prestatzen dituzte.

Erakundeak premiazko 16 ikerketa-proposamen baino gehiago bidali ditu gaixotasunaren prebentziorako, diagnostikorako, tratamendurako eta monitorizaziorako, eta gaur egun ebaluaziopean daude.

Bizkaiko Parke Teknologikotik, CIC bioGUNE Biozientzietako Ikerkuntza Kooperatiboko Zentroa lan egiten ari da SARS-CoV-2 birusaren diagnostiko serologikorako teknika azkarrak baliozkotzea eta garatzea helburu duen proiektuan. Era berean, lan egiten ari da giza laginetan RNA modu automatizatuan ateratzeko laborategiko hainbat prozeduren arloko aholkularitzan eta balidazioan, baita PCR erabiliz birusaren RNA atzemateko prozeduren arloko aholkularitzan eta balidazioan ere.

Erakundea beste ekimen batean ere parte hartzen ari da; ekimen horren helburua da, biztanleria aktiboaren barruan, SARS-CoV-2 birusaren arrisku-taldeak ezartzea eta SARS-CoV-2 birusarekiko immunitatea garatzen lagun dezaketen faktoreak identifikatzea.

Erakunde horren laugarren proiektua zuzentzen da patologia hori definitzen duen erantzun immunea ezaugarritzeko metodo konputazional berriak aplikatzera eta gaixotasunak paziente batzuengan eragiten duen hantura-jauzi larria modulatzeko gai izango diren estrategiak eta tratamenduak proposatzera.

Ekimen horietan, CIC bioGUNE zentroa honako eragile hauekin lan egiten ari da: Atlas Molecular Pharma, NEIKER, GAIKER, BioEF, Osakidetza, Grupo Arquimea eta Deustuko Unibertsitatea.

CIC nanoGUNE nanozientzietako ikerketa-zentroa lan egiten hasi da zeluletan birusa sar dadin saihestuko duen antibirala sortzeko ikerketa-proiektu batean. Proiektu hori abian jartzen ari da honako eragile hauekin elkarlanean: UPV/EHU, DIPC, Lurraren Zientzietako Andaluziako Institutua (IACT, CSIC-UGR), BioDonostia OII, Bioteknologiako Zentro Nazionala (CSIC), eta biomaGUNE.

Arnasgailuak eta aireztapen-soluzioak

Arnasketa-soluzioen beharrari erantzuteko, TECNALIAk arnasgailuak fabrikatzen laguntzeko hainbat ekintza egiten ari da Hersill fabrikatzailearekin elkarlanean, hau da, Espainiako merkatuko fabrikatzaile liderrarekin elkarlanean. Enpresaren ekoizpen-ahalmena handitzeko eta pieza batzuen hornidura-arazoak konpontzeko soluzioak bilatzen ari da. Horretarako, lankidetza-sarea handitu du, osagai kritikoen fabrikazioan laguntzen ari zaizkion enpresekin.

Bien bitartean, CIC biomaGUNE zentroa Numiotech enpresarekin elkarlanean ari da albaitaritzako arnasgailu mekaniko bat eskala handian eraldatzen eta fabrikatzen, COVID-19ak sortutako pneumoniak eta arnasketa-konplikazioak dituzten pazienteekin erabili ahal izateko. Proiektu horretan, erakundea harremanetan dago Sendagaien eta Osasun Produktuen Espainiako Agentziarekin, Getafeko Ospitalearekin, Jimenez Diaz Fundazioarekin eta Osakidetzarekin, Biodonostiaren bidez.

TEKNIKER zentro teknologikoa, aldiz, parte hartzen ari da pazienteentzako arnasgailu baten diseinuan, garapenean eta fabrikazioan. Zehazki, egoitza Eibarren duen erakunde hau lanean ari da 'ambu' izeneko eskuzko berpiztaileak automatikoki eragiteko aukera emango duen eta arnasgailuaren funtzioak betetzeko aukera emango duen soluzioaren sorreran. "Ambu" da behar bezala arnasten ez duten pertsonei presio positiboko aireztapena ematen dien eskuzko gailu bat. Hartara, gailu horien eragingailua automatizatzearekin, aukera izango da une honetan berebiziko funtzioa bete dezaketen arnasgailuak lortzeko, nahiz eta arnasgailu artesanalagoak izan.

Proiektu horretan enpresa hauek parte hartzen dute: Wanbat, Cisco, Omron, Martinena, Igus, Ingeteam, Haku, Licuit eta Eper.

Arrasatetik IKERLAN zentro teknologikoa lan egiten ari da Euskadin larrialdiko arnasgailu mekatronikoak garatzearen bideragarritasuna egiaztatzeko azterketan. Proiektu horren garapenean kontuan hartzen ari da osagaien horniduraren ziklo osoa, fabrikazioa, muntaia, ziurtapena eta homologazioa. Horrez gain, Euskadin dauden osasun-sektoreko enpresen gaitasunak baliatzen ari da, baita IKERLANek duen produktu mekatroniko berriak garatzeko esperientzia ere.

Big Data eta adimen artifiziala, osasunaren erreskatean

Informazioaren eta komunikazioaren teknologien aplikazioaren alorrean, IKERLANek, TECNALIAk eta VICOMTECHEk datuen analitikan eta adimen artifizialean oinarritutako aplikazio teknologiko bat sortzeko proiektu bat garatzen ari dira, enpresek eta erakundeek konfinamendua amaitu ondoren lan-jarduera presentzialen berraktibazioa kudeatu ahal izan dezaten, pertsonen babesa maximizatuz.

Ekimen horren helburua da normaltasunera pixkanaka eta segurtasunez itzultzen dela bermatzea, gaixotasuna hedatzeko arriskua ebaluatzea ahalbidetuko duten ereduak erabiltzeari esker.

Aplikazioa BRTA aliantzaren zentroetan hedatu eta balidatuko da, baina Eusko Jaurlaritzako Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Sailaren eskura egongo da, Euskadiko enpresak suspertzen laguntzeko tresna gisa.

Pazienteen jarraipen klinikorako ekimenetan eta jarduera ekonomikoa modu seguruan berraktibatzeko formulen bilaketan lankidetzan aritzeaz gain, VICOMTECH zentro teknologikoa zenbait enpresa-ekimen babesten ari da.

Monitorizazioaren eta jarraipenaren esparruan, zentro teknologikoak adimen artifizialeko soluzioetan lan egiten du, transmisio-arriskuko iragarpen zehatzagoak egiteko. Horretarako, hainbat alderdi hartzen ditu kontuan, hala nola sintomak, aldagai klinikoak, aurrekariak eta bilakaera.

Ikuspuntu sozio-ekonomikotik, zentro teknologikoa Big Data soluzioetan lan egiten ari da, alderdi epidemiologikoak eta gizartearen, ekonomiaren eta lanaren arloko beste alderdi batzuk erlazionatzeko. Helburua da etorkizuneko krisiei aurrea hartzea eta lanera modu seguruan itzultzeko egoerak definitzea.

Instalazioak eta tresneria lagatzea

NEIKER zentro teknologikoak osasun-sareari laguntzeko erabilgarri dauden azpiegituren inbentarioa egin du, tresneria utzi dio Gurutzetako Unibertsitate Ospitaleari eta 1.000 segurtasun-buzo (norbera babesteko ekipamenduak) utzi dizkio Osakidetzari.

Bestalde CEIT —Másmóvil eta Matia Fundazioarekin batera— Lamourous adinekoen zentroa azpiegituraz hornitzeko lanean ari da, senideen eta instalazio horietan bizi diren pertsonen arteko komunikazioa areagotzeko.

Lehen sektorea, funtsezko egitekoa

Elikagaien segurtasunaren esparruan, bestalde, itsasoaren eta elikaduraren balio-katean espezializatuta dagoen AZTI zentro teknologikoak lan egin du arriskuak aztertzeko eta elikagaien hornidura bermatzera zuzendutako lehentasuneko ekintzak identifikatzeko metodologian oinarritutako estrategiaren definizioan eta inplementazioan, eta lan horretan Eusko Jaurlaritzako Nekazaritza, Arrantza eta Elikadura Sailburuordetzarekin eta balio-kate osoko enpresa adierazgarriekin elkarlanean jardun du.

Gainera, erakundeak prebentzio- eta jarduera-protokolo bat prestatu du arrantza-ontzientzat, nekazaritzako eta abeltzaintzako ustiategientzat eta elikagaien industriarentzat, eta protokolo hori inplikatuta dauden lehen sektoreko agenteei banatu zaie. Beste autonomia-erkidego batzuek eta Espainiako Nekazaritza, Arrantza eta Elikadura Ministerioak bere egin dute protokoloa.

Azkenik, HORECA kanalaren salmentak gelditu direnez gero, eta retail-eko eta hurbileko dendetako kontsumoa handitu denez gero, zentro teknologikoa egunero egiten ari da oinarrizko produktuen prezioen bilakaeraren jarraipena, krisiak Euskadiko elikagaien ekoizpen-sektore nagusietan izaten ari den eragin ekonomikoa zenbatesteko eta eragin hori arinduko duten neurririk egokienei buruzko gomendioak egiteko.

Kautxua elastomero-mota bat da, oso erraz deformatzeko gai diren polimero elastikoak. Elastomeroen ezaugarri nagusia da material horiek hautsi aurretik elongazio edo elastikotasun eta malgutasun handia dutela.

Eusko Jaurlaritzaren ELKARTEK Arlo Estrategikoetako Lankidetza Ikerketarako Laguntzen Programaren barruan dago proiektua. Hiru proiektu-mota finantzatzen dira, eta 2. motako proiektuetan kokatzen da hau. Proiektu horiek industria-potentzial handia duten ikerketa-proiektuei dagozkie.

Nabarmentzekoa da, halaber, Europako FET-OPEN programa oso deialdi lehiakorra dela, aurkeztutako 902 proiektuetatik 58 bakarrik finantzatu baitira Europa osoan (% 6,6).

Hiru proiektuek 1,5 milioi eurotik gorako dirulaguntza jasoko dute: horietatik 747.000 euro Raúl Pérez-Jimenezek parte hartzen duen bioUPGRADE proiektuari dagozkio; 390.625 euro Luis Huesok laguntzen duen INTERFAST proiekturako dira; eta 375.000 euro, berriz, SINFONIA proiektuari, non Luis Huesok ere parte hartzen baitu.

NanoGUNEko ikertzaileek diotenez, “SINFONIA eta INTERFAST proiektuei esker, material organikoek elektronikarik lehiakorrenean dituzten propietateak aztertzen jarraitu ahal izango dugu, eta gure oinarrizko ikerketa-proposamenak merkataritza-gailuetara hurbiltzeko aukera izango dugu, enpresa liderren laguntzarekin”. Halaber, BioUPGRADE proiektuak “bioteknologia erabiltzeko aukera ematen du baliabide naturalak “high-tech” biomaterialen belaunaldi berri bihurtzeko.

SINFONIA

Luis Huesok koordinatzen duen SINFONIA (Selectively activated INFOrmation technology by hybrid Organic Interfaces) proiektuaren helburu nagusia da informazioa eskala nanometrikoan biltegiratu eta garraiatzeko teknologia bat garatzea, THz-en erregimen ultra-azkarrean lan eginez, egungo ohiko prozesadoreetatik haratago. SINFONIAk informazioaren teknologiaren ikuspegi guztiz berria proposatzen du.

BioUPGRADE

BioUPGRADE (Biocatalytic upgrading of natural biopolymers for reassembly as multipurpose materials) proiektuak, Raúl Pérez-Jiménezek koordinatuta, genomikaren, proteina-ingeniaritzaren eta materialen zientziaren aurrerapenak batzen ditu, naturako biopolimero nagusiak errendimendu handiko eta aplikazio anitzeko biomaterial bihurtzeko, energiaren zein medikuntzaren alorrean erabiltzeko.

INTERFAST

Luis Huesok koordinatzen duen INTERFAST (Gated INTERFACES FOR FAST information processing) proiektuak plataforma teknologiko berri bat garatuko du, pultsu elektrikoen bidez material baten erantzun magnetikoa kontrolatzeko, eta, hartara, informazioa modu ultratrinkoan biltegiratzeko modu berriak proposatzeko.

Alboko esklerosi amiotrofikoa (ELA) hainbat genetako mutazioei lotutako sendabiderik gabeko gaixotasun neurodegeneratiboa da. Ondorioak suntsitzaileak dira; pazienteek mugitzeko zailtasunak dituzte eta horrenbestez,  paziente horien  bizi-kalitatea epe motzean asko okertzen da heritza eragiteraino.  Hori dela eta, ELA sortzen duten geneak aldatzeko estrategia da, zalantzarik gabe, gaixotasun hori tratatzeko itxaropen handienetako bat. Edizio genetikorako CRISPR teknologiak estrategia horretarako tresnak eskaintzen ditu.

Aplikazio-eremuen aniztasun horrek egiaztatzen du nanozientziaren ikerketak aldakortasun handia duela, eta metodo eta teknologia lizentziadunak gehitzeak agerian uzten du industria-prozesuak eta -produktuak hobetzeko eta horiei balioa eransteko gaitasuna. “Gure helburua da bikaintasuneko ikerketa egiten jarraitzea eta enpresen lehiakortasuna hobetzeko gai diren garapen zehatzak sektore ekonomikora transferitzea”, azaldu du Ainara Garcia Gallastegui nanoGUNEko teknologia-transferentziaren arduradunak.

Proiektua CIC nanoGUNEko Ikerbasque ikertzaile Rául Pérez-Jiménezek zuzendu du, eta beste erakunde batzuetako zenbait taldek ere parte hartu dute, hala nola Zientzia Ikerketen Kontseilu Nagusia, Alacanteko Unibertsitatea, Gaixotasun Arraroen Sareko Ikerketa Biomedikoaren Zentroa (CIBERER), Ramón y Cajal-IRYCIS Ospitalea eta estatuko eta nazioarteko beste erakunde batzuk.